رصد زمین از ماه

آیا تا کنون به این فکر کرده‌اید که سیاره‌ی مادری‌مان از ماه چگونه دیده می‌شود؟ هرچند که تجربه‌ی رصد زمین از ماه به این آسانی‌ها ممکن نیست، اما با خواندن این مقاله می‌توانید تصوری از چهره‌ی زمین آن‌گونه که از ماه دیده می‌شود پیدا کنید.

تصویر زیر از هریسون اشمیت (Harrison Schmitt) از معدود تصاویری است که فضانوردان آپولو را در پیش‌زمینه‌ی قرص زمین نشان می‌دهد. این تصویر را یوجین سرنان (Eugene Cernan) در ماموریت آپولو ۱۷ گرفته است.

باب کینگ (Bob King)، نویسنده‌ی مقالات رصدی سایت ماهنامه‌ی Sky & Telescope، با دیدن دوباره‌ی این تصویر تلاش کرد تا با استفاده از نرم‌افزارهای آسمان‌نما تصویری ذهنی مشابه آن‌چه که فضانوردان از روی ماه دیدند برای خود ایجاد کند. زمین از روی ماه تا چه حد درخشان است؟ سیاره‌ی ما در آسمان ماه چگونه حرکت می‌کند؟

ماه نسبت به زمین در شرایط قفل گرانشی قرار دارد. به عبارت دیگر سرعت حرکت ماه به دور خودش با سرعت حرکت آن به دور زمین برابر است و بنابراین ما از روی زمین فقط یک سمت ماه را می‌بینیم. اما اگر از ماه به زمین بنگریم می‌بینیم که زمین هر ۲۴ ساعت یک بار یک دور کامل به دور خود می‌زند. به عبارتی رصدگری که از ماه به زمین می‌نگرد با گذشت زمان شاهد تغییر چهره‌ی زمین خواهد بود.

از ماه می‌توان ابرها، اقیانوس‌های آبی، یخ‌های قطبی و قاره‌های زمین را حتی با چشم غیرمسلح مشاهده کرد. اما قرص زمین از ماه همیشه به‌طور کامل دیده نمی‌شود. همان‌گونه که فاز ماه (درصد بخش روشن) در زمین تغییر می‌کند فاز زمین نیز در طول زمان تغییر می‌کند. فاز ماه و زمین مکمل یک‌دیگرند. مثلا زمانی که ماه در حالت هلال قرار دارد زمین کامل است.

با تغییر فاز زمین درخشش سیاره‌ی ما نیز تغییر می‌کند. همان‌گونه که درخشش ماه در آسمان زمین بر اثر تغییر فاز آن متغیر است. قدر زمین در زمانی که هلال یک‌ روزه است به منفی شش می‌رسد، در حالی که قرص کامل زمین از قدر منفی شانزده می‌درخشد. یعنی پانزده برابر پرنورتر از ماه کامل. همان‌طور که اشاره شد زمانی که ماه در حالت هلال قرار دارد قرص کامل زمین در آسمان ماه دیده می‌شود. بنابراین در چنین شرایطی نوری که از زمین به ماه می‌رسد بخش‌های تاریک ماه را به‌ خوبی روشن می‌کند. این نور که به زمین‌تاب معروف است از روی زمین نیز دیده می‌شود. کافی است در شب‌هایی که هلال ماه در آسمان می‌درخشد به ماه بنگرید تا متوجه روشنایی اندک بخش‌های تیره‌ی ماه شوید. این همان نوری است که از زمین به ماه رسیده و آن را روشن کرده است.

با توجه به اقیانوس‌هایی که بیشتر سطح زمین را پوشانده‌اند زمین از ماه به رنگ آبی دیده می‌شود. اما استثنایی نیز وجود دارد و آن زمانی است که زمین در مقابل خورشید قرار می‌گیرد و در ماه خورشیدگرفتگی کلی رخ می‌دهد. در چنین شرایطی جو زمین رنگ سرخ غلیظی به خود می‌گیرد و رنگ سطح ماه را به سمت رنگ‌های گرم متمایل می‌کند. این درست همان زمانی است که ما از زمین شاهد ماه‌گرفتگی کلی هستیم و ماه را به رنگ قرمز در آسمان می‌بینیم.

اندازه‌ی ظاهری زمین از ماه حدود دو درجه است که با تغییر فاصله‌ی ماه از زمین (با توجه به حرکت در مدار بیضوی) کمی تغییر می‌کند.

ماه در آسمان زمین هر شب جابه‌جا می‌شود. اما زمین در آسمان ماه تنها در محدوده‌ی کوچکی از آسمان حرکت می‌کند و در عوض با حرکت ماه به دور زمین صورت‌های فلکی در پس‌زمینه جابه‌جا می‌شوند. مقارنه‌ی سیارات با زمین نیز از سوژه‌های جذاب رصدی آسمان ماه است. البته با این تفاوت که زمین در آسمان ماه تقریبا ثابت است و این سیارات هستند که به ملاقات زمین می‌آیند. درست برعکس اتفاقی که در آسمان زمین می‌افتد و این ماه است که در مسیر حرکت خود در نزدیکی سیارات قرار می‌گیرد.

تغییر دیگری که در وضعیت زمین ایجاد می‌شود مربوط به جهت محور زمین است. همان اتفاقی که فصل‌ها را در سیاره‌ی ما پدید می‌آورد. زمانی که نیمکره‌ی شمالی زمین انقلاب تابستانی را تجربه می‌کند فرصت مناسبی برای رصدگران حاضر در ماه است تا نواحی قطب شمال زمین را رصد کنند.

در پایان بازمی‌گردیم به تصویر ابتدایی این مقاله. باب کینگ با استفاده از اطلاعات زمانی ماموریت آپولو ۱۷ آسمان ماه در زمان ثبت عکس را با استفاده از نرم‌افزار آسمان‌نما شبیه‌سازی کرده است که در پایین آن را می‌بینید.